عوامل اثرگذار برعملکرد زنجیره تأمین

علی قلی پور سلیمانی^*، کامبیز شاهرودی^**، اسماء سلیمی چمکاکایی

:چکیده

بهبود عملکرد زنجیره تأمین، یکی از مهمترین موضوعات برای آن دسته از شرکت هایی است که در پی کسب مزیت های رقابتی هستند. زنجیره های تأمین سیّال هستند و به طور پیوسته خود را با تغییرات موجود در عرضه و تقاضای محصولاتی که با آنها سر و کار دارند، تنظیم می کنند. برای دستیابی به عملکرد مورد انتظار از زنجیره های تأمین نیاز است که شرکت، عملیات های خود را به صورت روزانه نظارت و کنترل کند. در این مقاله بر آنیم که ضمن تشریح مدل ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین بهاتناگار و اس سو هال به معرفی عوامل مؤثر بر عملکرد زنجیره تأمین بپردازیم.

واژگان کلیدی: زنجیره تأمین، مکان یابی تولید، عدم اطمینان زنجیره تأمین، عملکرد زنجیره تأمین1)مقدمه

مدیریت زنجیره تأمین ، حوزه مورد توجه بسیاری از محققان رشته های مختلف می باشد. زنجیره تأمین در دهه 1990 ، زمانی که موضوعات مربوط به گردش مواد شکل گرفت، مطرح شد. این مقوله، طیف گسترده ای از مقالات جراید و نشریات مختلف را به خود اختصاص داد، علاوه بر این ، موضوع مورد علاقه بسیاری از اساتید و پیشگامان بود. به طور کلی، یک     زنجیره تأمین متشکل از فعالیت های مختلف شامل: تدارکات، موجودی، تهیه منابع و خرید ، برنامه ریزی تولید، روابط میان و درون سازمانی و اندازه گیری عملکرد است [1].

همانطور که افراد عادی، جهت استفاده از مهارت، دانش و توانایی دیگران  به تعامل با آنها     می پردازند، شرکت ها نیز به ایجاد روابط و همکاری با شرکت هایی که مهارت، دانش، توانایی و شاید منابع کاملتری نسبت به خودشان دارند، علاقه  نشان می دهند  . شرکت ها سابقاً انبارها و ناوگان حمل و نقلشان را شخصاً اداره می کردند، اما امروزه می بایست بررسی کنند که آیا این فعالیت ها جزو شایستگی محوری آنها محسوب می شود و اگر نه، مقرون به صرفه تر خواهد بود که این عملیات ها را به شرکت هایی که کار اصلیشان فعالیت های تدارکاتی است برون سپاری کنند. سازمان ها امروزه به جای یکپارچگی عمودی، "یکپارچه سازی مجازی" را تجربه می کنند. آنها به دنبال شرکت هایی می گردند تا از طریق همکاری با آنها فعالیت های مورد نیاز زنجیره های تأمین خود را اجرا کنند].

اگر شرکتی بتواند زنجیره تأمینی را طراحی و ایجاد کند که پاسخگوی تقاضای بازار باشد، می تواند از یک شرکت کوچک به یک بازار بزرگ تبدیل شود. برای این منظور و در راستای برآورده کردن تقاضای بازار به شکلی سود آور، عملیات های کارآمد زنجیره تأمین نقش محوری را ایفا می کنند. یک شرکت باید بداند که در چه مواردی و در کجاهای زنجیره تأمین عملکرد مطلوبی دارد. سپس باید تصمیم بگیرد بر روی چه فعالیت هایی متمرکز شود تا ارزش افزوده بیشتری داشته باشد [3]. زنجیره هایی که بیشترین ارزش را به مشتریان نهایی خود می دهند، قطعاً برای محصولات و خدماتشان تقاضا وجود خواهد داشت. این زنجیره ها محلی مناسب برای کسب و کار تولید کنندگان، شرکت های خدمات لجستیک، توزیع کنندگان و خرده فروشان است. در این زنجیره ها، کارایی کل زنجیره تأمین به شدت بر توانایی رشد یک شرکت اثر     می گذارد و لذا استاندارد های عملکردی در این زنجیره های تأمین در طول زمان ارتقاء می یابند. در حال حاضر شرکت ها نمی توانند وارد زنجیره ها شوند، مگر اینکه بتوانند خود را به سطح این استاندارد ها برسانند. این بدان معناست که شرکت هایی که عملکرد خوبی در عملیات های کلیدی خود دارند، به منظور ارائه بیشترین ارزش به مشتری نهایی، تنها به همکاری در زنجیره های تأمین منتخب خود می پردازند [3]. در این مقاله بر آنیم به معرفی عوامل مؤثر بر عملکرد زنجیره تأمین بپردازیم

2) مروری بر ادبیات موضوع

2-1) زنجیره تأمین

زنجیره های تأمین، کلیه شرکت ها و فعالیت های مورد نیاز کسب و کار جهت طراحی، ساخت، تحویل و استفاده از یک محصول یا خدمت را شامل می شوند. هر کسب و کاری برای بقا و پیشرفت به زنجیره های تأمین خود وابسته بوده و در هر کدام از آن زنجیره ها نقشی را ایفا     می کند [3].

تا کنون تعاریف مختلفی از زنجیره تأمین ارائه شده است. در ادامه برخی از تعاریف زنجیره تأمین را بیان می کنیم.

�        زنجیره تأمین شامل شبکه ای از مشارکت کنندگان و کانالهای مختلف عملیاتی از درون و بیرون سازمان است که روی مطلوبیت ستاده های زنجیره تأمین تأثیر می گذارد [7].

�        یک زنجیره تأمین شامل دو یا چند سازمان است که از نظر قانونی از هم جدا بوده و توسط جریان های مواد، اطلاعات، مالی به هم مرتبط هستند. این سازمان ها می توانند شرکت هایی باشند که قطعات، اجزای تشکیل دهنده و محصولات نهایی تولید می کنند و حتی فراهم کنندگان خدمات لجستیک و خود مشتری(نهایی) را نیز در بر می گیرند [8].

�        زنجیره تأمین شامل شبکه ای از تسهیلات و روش های توزیع است که نقش تدارک و تهیه مواد، حمل مواد اولیه و محصولات نهایی و رساندن این محصولات به دست مشتریان را ایفا می کند .

بنابراین یک زنجیره تأمین از یک شرکت و مشتریان و تأمین کنندگان آن شرکت تشکیل شده است. این مجموعه، گروهی اولیه و پایه ای از اعضاء است که زنجیره تأمین ساده ای را ایجاد   می کند. در زنجیره های تأمین گسترش یافته سه نوع دیگری از اعضاء وجود دارند. نخست اینکه در ابتدای این زنجیره های تأمین، تأمین کننده ی یک تأمین کننده و یا تأمین کننده آغازین و دوم اینکه در انتهای زنجیره، مشتری مشتری و یا مشتری نهایی قرار دارند. در نهایت هم اینکه دسته کاملی از شرکت ها که به یکدیگر خدمت دهی می کنند نیز در این زنجیره ها وجود دارد. این شرکت ها، خدماتی همچون امور تدارکات، مالی، بازاریابی و تکنولوژی اطلاعات را ارائه   می دهند.

2-2) مدیریت زنجیره تأمین

مدیریت زنجیره تأمین هماهنگ کننده همه فعالیت های یک شرکت با فعالیت های  تأمین کنندگان و مشتریهاست. مدیریت زنجیره تأمین مؤثر ترجیح می دهد که عرضه کننده ها و مشتری ها با هم در یک سبک هماهنگ، با سهیم شدن در جریان آزاد اطلاعات، به وسیله صحبت کردن با یکدیگر کار کنند. جریان سریع اطلاعات بین مشتریان، عرضه کنندگان، مراکز عرضه و سیستم های حمل و نقل، شرکت ها را برای توسعه زنجیره تأمین توانا می سازد [10].

 

در ادامه به  برخی از تعاریف مدیریت زنجیره تأمین را بیان می کنیم.

�        مدیریت زنجیره تأمین(SCM) به هماهنگی مواد اولیه، تولیدات و گردش اطلاعات بین تأمین کنندگان، تولید کنندگان،    توزیع کنندگان، خرده فروشان و مشتریان مربوط      می شود. مدیریت زنجیره تأمین اغلب به یکپارچگی ارتباطات میان و درون سازمانی و هماهنگی بین انواع مختلف ارتباطات در زنجیره نیاز دارد [11] .

 

�        مدیریت زنجیره تأمین مجموعه ای از نگرش هاست که عرضه کننده، تولید کننده انبار و فروشگاه ها را منسجم می کند تا کالا ها در کمیّت و مکان صحیح، تولید و توزیع شوند بدین منظور که هزینه ها در حالی که سطح خدمت مشتریان را برآورده می کنند کمینه شوند[12] .

2-3)عملکرد زنجیره تأمین:

بهبود عملکرد زنجیره تأمین، یکی از مهمترین موضوعات برای آن دسته از شرکت هایی است که در پی کسب مزیت های رقابتی هستند. کی و دیگران (2009) مدلی را با تأکید بر روشی سیستماتیک جهت بهبود شاخص های کلیدی عملکرد و اجرای آن در زنجیره تأمین ارائه دادند. این مدل قادر به شناسایی هزینه های تعیین کننده در اجرای شاخص های کلیدی عملکرد و ارائه استراتژی های بهبود عملکرد برای تصمیم گیران در یک زنجیره تأمین است. این محققین به منظور توصیف کاربرد مدل به بحث پیرامون یک شرکت خرده فروشی بزرگ پرداخته اند [4] . تاکار و دیگران به یکپارچه سازی ویژگی های برجسته کارت امتیازی متوازن و مدل مرجع عملیات زنجیره تأمین، جهت ارائه مدل جامع اندازه گیری عملکرد شرکت ها با اندازه کوچک و متوسط پرداخته اند. آنها مجموعه ای از شاخص های عملکرد، برای فرآیندهای زنجیره تأمین نظیر "منبع"، "ساخت" و "تحویل" در شرکت های کوچک و متوسط را معرفی می کنند. این شاخص ها، معیار هایی در مراحل مختلف زنجیره تأمین مانند خرید ، تولید، بازپرسازی و سفارشات مشتری را شرح می دهند. پس از ارائه مدل جامع، به منظور ارزیابی زنجیره تأمین و برنامه ریزی در شرکت های متوسط و کوچک به بیان دستورالعمل هایی جامع، پیرامون اجرا و استفاده از چارچوب فوق پرداخته اند [16]. بهاتناگار و اس سو هال در مورد رقابت پذیری زنجیره تأمین تحقیقی انجام داده اند. آنها بیان می کنند که عملکرد زنجیره تأمین تحت تأثیر چندین عامل که با مکان یابی تولید آغاز می شود، قرار دارد. هدف این تحقیق ارائه یک چارچوب می باشد که شامل عوامل کیفی در خصوص تصمیمات مکان یابی تولید، عدم اطمینان زنجیره تأمین و اقدامات ساخت و تولید می باشد. نتایج تحقیق تا حدی این ادعا را که ارتباط معناداری بین عوامل کیفی مکان یابی تولید ،  عدم اطمینان زنجیره تأمین و اقدامات ساخت و تولید با رقابت پذیری زنجیره تأمین را تأیید می کند [5] .

3) تشریح مدل

در این مقاله به تشریح مدل ارزیابی علمکرد زنجیره تأمین بهاتناگار و اس سو هال می پردازیم (شکل 1). در این مدل تأثیر عوامل مکان یابی تولید، عدم اطمینان زنجیره تأمین و اقدامات ساخت و تولید بر عملکرد زنجیره تأمین نمایش داده شده است که در ادامه به توضیح آنها     می پردازیم.

3-1) معیارهای عملکرد زنجیره تأمین

بهبود مستمر عملکرد در یک زنجیره تأمین پویا برای اکثر تأمین کنندگان، تولید کنندگان و خرده فروشانی که در پی دستیابی به رقابت پذیری و تداوم آن هستند به یک موضوع مهم و کنترل آن به یک وظیفه پیچیده تبدیل شده است. یک سیستم مدیریت عملکرد پیچیده، شامل طیف   گسترده ای از فرایندهای مدیریتی نظیر شناسایی معیارها، تعریف اهداف، برنامه ریزی، ارتباطات، نظارت، گزارشدهی و بازخور است. معیارهای متنوعی در ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین، مورد استفاده قرار می گیرد. این معیارها، به منظور ارزیابی عملکرد، ارزیابی بهبود اثربخشی در کل زنجیره تأمین می باشد[4] .

بهاتناگار و اس سو هال معیار های عملکرد زنجیره تأمین را بدین شرح بیان می کنند  [5] .

�        زمان تاخیر:  مقیاس مدت تحویل سفارش، از نقطه نظر مشتری، میانگین فاصله زمانی موعد سفارش تا موعد دریافت محموله (ارسالی) توسط مشتری می باشد [8] .

�        موجودی: موجودی در کل زنجیره تأمین پخش است و همه چیز از مواد اولیه و قطعات در جریان ساخت گرفته تا محصولات نهایی را شامل می شود. موجودی ها توسط سازندگان، توزیع کنندگان و خرده فروشان نگهداری می شوند[3] .

�        زمان رسیدن به بازار: زمان رسیدن به بازار عبارت از فاصله زمانی میان شکل گیری ایده طرح محصول تا ارائه محصول به مشتری است [13] .

�        کیفیت: سازمان استانداردهای بین المللی، کیفیت را اینگونه تعریف می کند: تمامیت ویژگی ها و خصوصیات محصول یا خدمت که توانایی برآورده کردن نیازهای مشتری را دارد [14] .

 

3-2) مکان یابی تولید

عملکرد زنجیره تأمین تحت تأثیر چندین عامل که با تصمیم گیری در مورد مکان تولید آغاز   می شود، قرار دارد. مکان یابی تولید، یکی از مهمترین و گسترده ترین تصمیمات  مدیران عملیاتی است  که نشان می دهد کجا تسهیلات جدید تولیدی را بر پا کنند. این یک تصمیم استراتژیک است که شامل تخصیص غیر قابل برگشت سرمایه شرکت است و اغلب روی معیار های اساسی عملکرد زنجیره تأمین شرکت از قبیل : زمان تأخیر، موجودی، پاسخگویی در برابر تغییرات تقاضا، انعطاف پذیری و کیفیت، تأثیر شدیدی دارد [5] .

ضروری است که در رابطه با مکان یابی مؤثر و تصمیم گیری در این زمینه، مدیران به ارزیابی هر یک از مکان های بالقوه و تأثیر آنها بر معیارهای ارزیابی عملکرد مانند زمان تأخیر، موجودی و پاسخگویی و غیره بپردازند. برای مثال، یک شرکت که می خواهد برنامه های مدیریت کیفیت جامع را در یک مکان جدید به اجرا در آورد باید به ارزیابی صلاحیت و توانایی نیروی کار داخلی و تأثیر آن بر کیفیت محصولات و خدمات بپردازد. همچنین، شرکتی که محل کارخانه تولیدی را به جهت بدست آوردن منافع حاصل از کاهش هزینه های نیروی کار در یک کشور جهان سوم تعیین می کند، باید زیرساخت ها را ارزیابی کند زیرا زیرساخت ضعیف یا عدم دسترسی به نیروی کار ماهر ممکن است در طول زمان، به کاهش توانایی رقابت منجر شود. عوامل مکان یابی تولید شامل هزینه، زیر ساخت، خدمات بازرگانی، نیروی کار، دولت، مشتری/بازار، رقبا، تأمین کننده/منابع می باشد [5] .

3-3) عدم اطمینان زنجیره تأمین

همچنین می توان گفت عدم اطمینان در زنجیره تأمین، عملکرد زنجیره تأمین را تحت تأثیر قرار می دهد. عدم اطمینان زنجیره تأمین از سه منبع حاصل می شود:

الف)عدم اطمینان تأمین کننده که از عدم توانایی تأمین کننده در تأمین نیاز واحد تولیدی می شود؛

ب)عدم اطمینان فرآیند که در نتیجه بی اعتمادی فرآیند تولید و به دلیل از کار افتادگی ماشین آلات صورت می گیرد؛

ج)عدم اطمینان تقاضا که از عدم توانایی در پیش بینی دقیق تقاضا ناشی می شود [5].

3-4) اقدامات ساخت و تولید

حتی اگر تصمیم گیری در مورد مکان یابی تولید محدودیت ها یا موانع ذاتی خاصی را تحمیل کند، عملکرد واقعی شرکت تحت تأثیر اقدامات ساخت و تولید اتخاذ شده قرار می گیرد. اقدامات ساخت و تولید شامل: بهینه کاوی، برنامه ریزی فرآیند به کمک کامپیوتر، تولید به کمک کامپیوتر، مهندسی همزمان، سیستم تولید منعطف، سیستم تضمین کیفیت داخلی، سیستم تولید بهنگام، سیستم تعمیرات و نگهداری پیشگیرانه، مدیریت کیفیت جامع، مهندسی ارزش می باشد  [5] .

5) نتیجه گیری

با توجه به تأکید روز افزون در محیط امروزکسب و کار بر روی نگرش زنجیره ای به فعالیتها، موضوع مدیریت زنجیره تأمین ذهن اکثر محققان و مدیران اجرایی سازمان را به خود مشغول کرده است. در همین رابطه چالش بزرگی نیز در مورد چگونگی ارزیابی عملکرد فعالیتهای زنجیره تأمین و همچنین شناسایی عوامل مؤثر بر عملکرد زنجیره تأمین پیش روی آنها بوده و می باشد. براساس مطالب ذکر شده در مقاله به این نتیجه دست می یابیم که عملکرد زنجیره تأمین می تواند تحت تأثیر عوامل مکان یابی تولید، عدم اطمینان زنجیره تأمین و اقدامات ساخت و تولید قرار گیرد و با شناسایی عوامل مؤثر بر عملکرد زنجیره تأمین می توان در جهت بهبود عملکرد زنجیره تأمین گام برداشت.